مايشگاه آثار نقاشان شرق شناس با عنوان«افسون شرق» چندي است كه از اول جولاي تا۳۰ آگوست در مجموعه هنري «تيت» انگليس عرضه شده است. «تيت» كه امروزه به عنوان گالري ملي هنرهاي انگليس داراي آثار متنوع هنري از سال هاي ۱۵۰۰ تا عصر حاضر است، خود از بناهاي تاريخي انگليس است كه درسال ۱۸۱۹ توسط «سرهنري» تاجر مشهور انگليسي بنياد گذاشته شده است.
درميان انواع آثارهنري موجود در گالري هاي هنر تيت بخشي نيز به آثار شرق شناساني اختصاص داردكه رهاورد هنري بسياري از آنان در بازگشت از كشورهاي شرقي بويژه كشورهاي خاورميانه، اكنون دراين موزه نگاهداري مي شود.
اين آثار هنري كه عمدتاً تابلو هاي نقاشي است، درزمان خود نقش بسيار مهمي درمعرفي شرق، دنيا و مردم آن به مغرب زمينيان داشته و شايد نخستين تصويرهايي باشد كه غربيان از جهان شرق بويژه خاورميانه بدست آورده اند.
درباره نمايشگاه
اين نمايشگاه كه از ۴ جولاي تا ۳۰ اگوست ۲۰۰۸ (تير - شهريور۸۷) در گالري هاي تيت لندن برگزار مي شود دراصل نمايش نقاشي هايي است كه توسط هنرمندان انگليسي از جهان شرق ترسيم شده و درواقع اولين تصويرهايي است كه غرب از شرق ترسيم كرده است.
واژه يا عبارت شرق (Orient) دراين موضوع بخصوص به معني آن بخش از دنياي مديترانه شرقي است كه بويژه پس از اختراع و گسترش كشتي هاي بخار و قطارهاي راه آهن در دهه ۱۸۳۰ ميلادي تقريباً سهل الوصول شده بود. مناطقي كه عمدتاً كشورهاي مصر، فلسطين و تركيه و بيشتر مناطق همجوار را دربر مي گيرد كه عمدتاً مسلمان بوده و از نظر سياسي، لااقل در ظاهر تحت كنترل امپراتوري تركيه عثماني قرار داشتند.
تصاوير ارائه شده دراين نمايشگاه نشانگر آن است كه هنرمندان انگليسي دراين دوران درصدد توسعه شناخت و تصور خود از ويژگي هايي بودند كه پيش تر از مردم، شهرها و مناظر طبيعي و اجتماعي اين مناطق و كشورهاي شرقي بدست آورده بودند.
در سال هاي دهه ۱۹۷۰ «ادوارد سعيد» دانش آموخته دانشگاه هاي امريكايي و نظريه پرداز فلسطيني الاصل رساله اي تحت عنوان «شرق شناسي» منتشر كردكه در آن به بررسي انتقادي از مفهوم و كاركرد شرق شناسي پرداخت. اين نظريات او درآن زمان بحث و جدل هاي بسياري را در سطح جهاني بر سر تصوير غربيان ازخاورميانه و نحوه معرفي آن برانگيخت.
اكنون نيز شايد اين نقاشي ها براي بسياري از بازديدكنندگان، بازتابي از همان ميل و آرزوي ديرينه غربيان براي برتري و سلطه بر شرق تلقي شود كه ادوارد سعيد در كتاب خود از آن ياد كرده است.
البته بحث ومجادله در دفاع يا مخالفت با تعريف ادوارد سعيد از شرق شناسي همچنان به مدت سي سال ادامه داشته است و از اين رو طبيعي است كه بازتاب اين مجادلات در اين نمايشگاه نيز قابل مشاهده باشد. به هرحال به همان اندازه قدرت و نفوذ مستقيم انگليس بربرخي از مناطق تازه استقلال يافته از امپراتوري عثماني ازجمله مصر، فلسطين و عراق، اين مجادلات نيز دراين نمايشگاه خود را بازمي نمايد.
بنابراين همچنان كه ادوارد سعيد در مباحث خود عنوان كرده بود هيچ يك از اين نقاشي ها را نبايد جدا از بافت و انگيزه هاي سياسي و فرهنگي گسترده اي نگريست كه در آن دوران و بر اساس آن ترسيم شده و شكل گرفته اند.
بنابراين با درنظر گرفتن بحث هاي موجود پيرامون شرق شناسي، نمايشگاه «افسون شرق» در گالري هنرملي تيت برطيفي از گزينه هاي سياسي مختلف تمركز دارد كه هنرمندان در آن زمان فراروي خود مي ديدند.
در ميان اين نقاشي ها، چند موضوع اصلي قابل شناسايي و تمايز است. نخست پرتره هايي از كسان، همچنين موضوعات ديني نظير مسير زيارتخانه ها و يا معماري مساجد و نمازخواندن مردم، زندگي روزمره و معيشت و بازار و.// و نيز تصاويري از چشم اندازهاي طبيعي شرق است كه مي توان به آن ها اشاره كرد. و ازاين طريق مسافر هنرمند غربي كوشيده است دنياي شرق را در قرون گذشته به مخاطب غربي خود معرفي كند.
نبايد فراموش كرد كه هنرمند دراين نمايشگاه از بستر فرهنگي خاصي به جهان شرق و خاورميانه رفته است كه در آن زمان در مسير و سراشيبي حركت سريع به سوي تكنولوژي و سنت هاي نوين غربي بود و بنابراين به رغم رويارويي با تفاوت هاي بسيار ميان مردم و مكان ها، دنياي شرق را منبع الهام و درعين حال زمينه ساز چالش هاي بسيار مي يافت.
تصوير هنرمندان انگليس در لباس هاي شرقي
سفرهاي خصوصي از انگليس به خاورميانه تا پيش ازدهه ۱۸۳۰ ميلادي كاري نادر بود اما سفر با هدف هاي جنگي و يا ديپلماتيك، تجارت و امور مذهبي البته طي قرن هاي متمادي پيش از آن صورت مي گرفته است.
اين نخستين مسافران اروپايي همچنان كه در تصويرها نشان داده شده در كشورهاي خارج از اروپا عمدتاً لباس هاي شرقي برتن مي كرده اند و اين دلايل بسيار داشت.
نخست اين كه گمان مي كردند با پوشيدن جامه هايي مشابه مردم محلي شرايط امن تري دارند. و برخي از مسافران اروپايي نيز كه از جمله محققان و علاقه مندان به درك و شناخت شرق بوده اند، به منظور آسان تر كردن كار خود ترجيح مي دادند كه به طورناشناس درميان مردم زندگي كنند.
دراين ميان دركنار برخي كه شخصاً علاقه اي شديد به پوشيدن انواع لباس هاي جالب و تفنني داشتند، برخي ديگر نيز ترجيح مي دادند با پوشيدن لباس هاي محلي همراهي و هماهنگي خود را با فرهنگ و مردم هر كشوري نشان دهند. اما همچنان كه ازتصاوير ارائه شده در اين نمايشگاه بر مي آيد، هدف اصلي مسافران نقاش از انتخاب اين لباس ها آن بوده است كه خود را در لباسي نشان دهند كه از كشورهاي خارجي خريداري كرده و با خود به عنوان ارمغان سفر به بريتانيا آورده اند.
شايد مشهورترين تصوير دراين زمينه تصوير لورنس عربستان باشد از جان اگوستوس كه در سال ۱۹۱۹ ترسيم شده و در همين موزه نگاهداري و دراين نمايشگاه عرضه شده است.
اما تصوير بسيار جالب تر، دو اثر نقاشي است از «رابرت شرلي» سفير شاه عباس صفوي به دربار پاريس در فرانسه و نيز تصوير ديگري از ليدي ترزا شرلي همسر او كه هردو نمايشي از رسوم و لباس شرقي را در خود دارند. لباس رابرت شرلي كه توسط يك نقاش گمنام تصوير شده، تصوير جالبي است كه او را در لباس مردم ايران در عصر صفوي نشان مي دهد.
از ديگر سو تقريباً از ميانه قرن نوزدهم ميلادي كه تعدادي از مسافران غربي به جامه شرقي درآمدند، درفرهنگ هاي شرقي عثماني- مصري نيز برخي سبك هاي غربي در برخي زمينه ها بويژه در معماري، طراحي و همچنين لباس و جامه هاي غربي به تدريج پذيرفته مي شد كه تا حدزيادي بازتاب آشنايي متقابل و نفوذ فزاينده غرب بود.
اما درهمين سال ها برخي هنرمندان نظير« جان فردريك لويس»، «ويليام هولمن هانت» و «ديويد روبرتس» كوشيدند درنقاشي هايشان با ترسيم خود در جامه هاي شرقي، احتمالاً جايگاه مهمي در نظر مخاطب غربي خود بدست آورند.
درميان انواع آثارهنري موجود در گالري هاي هنر تيت بخشي نيز به آثار شرق شناساني اختصاص داردكه رهاورد هنري بسياري از آنان در بازگشت از كشورهاي شرقي بويژه كشورهاي خاورميانه، اكنون دراين موزه نگاهداري مي شود.
اين آثار هنري كه عمدتاً تابلو هاي نقاشي است، درزمان خود نقش بسيار مهمي درمعرفي شرق، دنيا و مردم آن به مغرب زمينيان داشته و شايد نخستين تصويرهايي باشد كه غربيان از جهان شرق بويژه خاورميانه بدست آورده اند.
درباره نمايشگاه
اين نمايشگاه كه از ۴ جولاي تا ۳۰ اگوست ۲۰۰۸ (تير - شهريور۸۷) در گالري هاي تيت لندن برگزار مي شود دراصل نمايش نقاشي هايي است كه توسط هنرمندان انگليسي از جهان شرق ترسيم شده و درواقع اولين تصويرهايي است كه غرب از شرق ترسيم كرده است.
واژه يا عبارت شرق (Orient) دراين موضوع بخصوص به معني آن بخش از دنياي مديترانه شرقي است كه بويژه پس از اختراع و گسترش كشتي هاي بخار و قطارهاي راه آهن در دهه ۱۸۳۰ ميلادي تقريباً سهل الوصول شده بود. مناطقي كه عمدتاً كشورهاي مصر، فلسطين و تركيه و بيشتر مناطق همجوار را دربر مي گيرد كه عمدتاً مسلمان بوده و از نظر سياسي، لااقل در ظاهر تحت كنترل امپراتوري تركيه عثماني قرار داشتند.
تصاوير ارائه شده دراين نمايشگاه نشانگر آن است كه هنرمندان انگليسي دراين دوران درصدد توسعه شناخت و تصور خود از ويژگي هايي بودند كه پيش تر از مردم، شهرها و مناظر طبيعي و اجتماعي اين مناطق و كشورهاي شرقي بدست آورده بودند.
در سال هاي دهه ۱۹۷۰ «ادوارد سعيد» دانش آموخته دانشگاه هاي امريكايي و نظريه پرداز فلسطيني الاصل رساله اي تحت عنوان «شرق شناسي» منتشر كردكه در آن به بررسي انتقادي از مفهوم و كاركرد شرق شناسي پرداخت. اين نظريات او درآن زمان بحث و جدل هاي بسياري را در سطح جهاني بر سر تصوير غربيان ازخاورميانه و نحوه معرفي آن برانگيخت.
اكنون نيز شايد اين نقاشي ها براي بسياري از بازديدكنندگان، بازتابي از همان ميل و آرزوي ديرينه غربيان براي برتري و سلطه بر شرق تلقي شود كه ادوارد سعيد در كتاب خود از آن ياد كرده است.
البته بحث ومجادله در دفاع يا مخالفت با تعريف ادوارد سعيد از شرق شناسي همچنان به مدت سي سال ادامه داشته است و از اين رو طبيعي است كه بازتاب اين مجادلات در اين نمايشگاه نيز قابل مشاهده باشد. به هرحال به همان اندازه قدرت و نفوذ مستقيم انگليس بربرخي از مناطق تازه استقلال يافته از امپراتوري عثماني ازجمله مصر، فلسطين و عراق، اين مجادلات نيز دراين نمايشگاه خود را بازمي نمايد.
بنابراين همچنان كه ادوارد سعيد در مباحث خود عنوان كرده بود هيچ يك از اين نقاشي ها را نبايد جدا از بافت و انگيزه هاي سياسي و فرهنگي گسترده اي نگريست كه در آن دوران و بر اساس آن ترسيم شده و شكل گرفته اند.
بنابراين با درنظر گرفتن بحث هاي موجود پيرامون شرق شناسي، نمايشگاه «افسون شرق» در گالري هنرملي تيت برطيفي از گزينه هاي سياسي مختلف تمركز دارد كه هنرمندان در آن زمان فراروي خود مي ديدند.
در ميان اين نقاشي ها، چند موضوع اصلي قابل شناسايي و تمايز است. نخست پرتره هايي از كسان، همچنين موضوعات ديني نظير مسير زيارتخانه ها و يا معماري مساجد و نمازخواندن مردم، زندگي روزمره و معيشت و بازار و.// و نيز تصاويري از چشم اندازهاي طبيعي شرق است كه مي توان به آن ها اشاره كرد. و ازاين طريق مسافر هنرمند غربي كوشيده است دنياي شرق را در قرون گذشته به مخاطب غربي خود معرفي كند.
نبايد فراموش كرد كه هنرمند دراين نمايشگاه از بستر فرهنگي خاصي به جهان شرق و خاورميانه رفته است كه در آن زمان در مسير و سراشيبي حركت سريع به سوي تكنولوژي و سنت هاي نوين غربي بود و بنابراين به رغم رويارويي با تفاوت هاي بسيار ميان مردم و مكان ها، دنياي شرق را منبع الهام و درعين حال زمينه ساز چالش هاي بسيار مي يافت.
تصوير هنرمندان انگليس در لباس هاي شرقي
سفرهاي خصوصي از انگليس به خاورميانه تا پيش ازدهه ۱۸۳۰ ميلادي كاري نادر بود اما سفر با هدف هاي جنگي و يا ديپلماتيك، تجارت و امور مذهبي البته طي قرن هاي متمادي پيش از آن صورت مي گرفته است.
اين نخستين مسافران اروپايي همچنان كه در تصويرها نشان داده شده در كشورهاي خارج از اروپا عمدتاً لباس هاي شرقي برتن مي كرده اند و اين دلايل بسيار داشت.
نخست اين كه گمان مي كردند با پوشيدن جامه هايي مشابه مردم محلي شرايط امن تري دارند. و برخي از مسافران اروپايي نيز كه از جمله محققان و علاقه مندان به درك و شناخت شرق بوده اند، به منظور آسان تر كردن كار خود ترجيح مي دادند كه به طورناشناس درميان مردم زندگي كنند.
دراين ميان دركنار برخي كه شخصاً علاقه اي شديد به پوشيدن انواع لباس هاي جالب و تفنني داشتند، برخي ديگر نيز ترجيح مي دادند با پوشيدن لباس هاي محلي همراهي و هماهنگي خود را با فرهنگ و مردم هر كشوري نشان دهند. اما همچنان كه ازتصاوير ارائه شده در اين نمايشگاه بر مي آيد، هدف اصلي مسافران نقاش از انتخاب اين لباس ها آن بوده است كه خود را در لباسي نشان دهند كه از كشورهاي خارجي خريداري كرده و با خود به عنوان ارمغان سفر به بريتانيا آورده اند.
شايد مشهورترين تصوير دراين زمينه تصوير لورنس عربستان باشد از جان اگوستوس كه در سال ۱۹۱۹ ترسيم شده و در همين موزه نگاهداري و دراين نمايشگاه عرضه شده است.
اما تصوير بسيار جالب تر، دو اثر نقاشي است از «رابرت شرلي» سفير شاه عباس صفوي به دربار پاريس در فرانسه و نيز تصوير ديگري از ليدي ترزا شرلي همسر او كه هردو نمايشي از رسوم و لباس شرقي را در خود دارند. لباس رابرت شرلي كه توسط يك نقاش گمنام تصوير شده، تصوير جالبي است كه او را در لباس مردم ايران در عصر صفوي نشان مي دهد.
از ديگر سو تقريباً از ميانه قرن نوزدهم ميلادي كه تعدادي از مسافران غربي به جامه شرقي درآمدند، درفرهنگ هاي شرقي عثماني- مصري نيز برخي سبك هاي غربي در برخي زمينه ها بويژه در معماري، طراحي و همچنين لباس و جامه هاي غربي به تدريج پذيرفته مي شد كه تا حدزيادي بازتاب آشنايي متقابل و نفوذ فزاينده غرب بود.
اما درهمين سال ها برخي هنرمندان نظير« جان فردريك لويس»، «ويليام هولمن هانت» و «ديويد روبرتس» كوشيدند درنقاشي هايشان با ترسيم خود در جامه هاي شرقي، احتمالاً جايگاه مهمي در نظر مخاطب غربي خود بدست آورند.
